فرزندان آخوند خراسانیآخوند ملامحمدکاظم خراسانی از علما و فقهای طراز اول شیعه می‌باشد که در ۱۲۵۵ در مشهد به دنیا آمد. خراسانی شش فرزند داشت؛ پنج پسر و یک دختر. پسران او که همگی به تحصیل علوم دینی روی آوردند به ترتیب عبارت‌اند از: آقا میرزا مهدی، آقا میرزا محمد (آقازاده خراسانی، حاج میرزا احمد، آقا حسین (عالم دینی مقیم نجف؛ متولد ۱۳۱۸ و متوفی ۱۳۹۶) و آقا حسن. تنها دختر او همسر شیخ اسماعیل رشتی متوفی ۱۳۴۳؛ فرزند میرزا حبیب‌اللّه رشتی بود. [۱]
محمدحسن نجفی قوچانی، برگی از تاریخ معاصر: حیات‌الاسلام فی احوال آیة‌الملک العلّام، ج۱، ص۲۱ـ۲۲، پیرامون شخصیت نقش آخوند ملامحمدکاظم خراسانی در پیشبرد نهضت مشروطیت، چاپ رمضانعلی شاکری، تهران ۱۳۷۸ش.
[۲]
محمدهادی امینی، معجم رجال‌الفکر والادب فی‌النجف خلال الف عام، ج۱، ص۳۹، نجف ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
۱ - میرزا مهدی خراسانیمیرزا مهدی خراسانی، مشهور به آیت‌اللّه‌زاده، در ۱۲۹۲ در نجف به دنیا آمد. پس از فراگیری درس‌های مقدماتی و بخشی از متون دوره سطح، بر اثر سکته مغزی و به قولی بر اثر ضعف شدید چشم، از ادامه تحصیل بازماند و به فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی روی آورد. او دستیار پدر بود و در مبارزه با استبداد و برپایی و استقرار مشروطه فعالیت چشم‌گیری داشت. برخی از تلگراف‌ها و نامه‌های آخوند خراسانی را میرزا مهدی به امر پدر تنظیم کرده است، از جمله نامه مشهور آخوند در پاسخ به نامه سرکنسول روس در بغداد که در محافل و جراید آن زمان انعکاس وسیعی داشت. [۳]
عبدالحسین کفائی، مرگی در نور: زندگانی آخوند خراسانی، ج۱، ص۲۴۱ـ۲۴۶، تهران ۱۳۵۹ش.
[۴]
عبدالرضا کفائی، مصاحبه با حجة‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا کفائی، ج۱، ص۸۰، ۱۳۸۶شب.
او در میان رجال سیاسی ایران و به‌ویژه در محافل سیاسی عراق فردی بانفوذ بود و پس از درگذشت آخوند به مبارزه در برابر روس و انگلیس ادامه داد. او در ۱۳۶۴ برای زیارت مزار امام رضا علیه‌السلام عازم ایران شد ولی پیش از رسیدن به مشهد در جمادی الآخره همان سال/ ۲۸ اردیبهشت ۱۳۲۴ در تهران درگذشت و در مشهد به خاک سپرده شد. [۵]
محمدعلی جعفر تمیمی، مشهدالامام، ج۲، ص۱۶، او، مدینة‌النجف، نجف ۱۳۷۴/۱۹۵۵.
[۶]
عبدالحسین کفائی، مرگی در نور: زندگانی آخوند خراسانی، ج۱، ص۴۰۲ـ۴۱۱، تهران ۱۳۵۹ش.
[۷]
عبدالرضا کفائی، مصاحبه با حجة‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا کفائی، ج۱، ص۸۰ـ۸۱، ۱۳۸۶شب.
۲ - میرزا احمد کفائیمیرزا احمد کفائی خراسانی در ۱۳۰۰ در نجف به دنیا آمد. درس‌های مقدماتی و بخشی از سطوح را در منزل نزد استادانی خصوصی فرا گرفت. سپس مکاسب را به سفارش پدر نزد سید ابوالحسن اصفهانی و رسائل و کفایه را نزد برادرش، میرزا محمد آقازاده، آموخت. از ۱۳۱۹ در درس‌های خارج فقه و اصول خراسانی شرکت کرد و پیش از ۲۵ سالگی به درجه اجتهاد رسید. در حیات پدر به ایران آمد و در هنگام درگذشت پدرش در مشهد بود و سپس به عراق بازگشت و به تدریس درس‌های دوره سطح پرداخت. او در نهضت استقلال عراق، در برابر سلطه استعماری انگلیس، به عنوان نزدیک‌ترین مشاور میرزا محمدتقی شیرازی، مشارکتی فعال داشت. پس از سیطره انگلیس بر عراق به همراه شانزده تن از انقلابیون بزرگ تحت تعقیب بود و مورد سوء قصد قرار گرفت؛ از این رو به مدت یک سال در مکه به سر برد و پس از به حکومت رسیدن ملک فیصل در عراق به نجف بازگشت و به مبارزه ادامه داد. کفائی در ۱۳۰۲ش (۱۳۴۱) به همراه گروهی دیگر از عالمان دینی، از جمله نائینی و سید ابوالحسن اصفهانی به ایران تبعید شد و چون با بازگشت او به عراق موافقت نشد در ۱۳۰۳ش (۱۳۴۲) در مشهد قصد توطن کرد و تا پایان عمر در آن‌جا ماند و به فعالیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی پرداخت؛ از جمله سه دوره خارج اصول و نیز خارج برخی مباحث فقه را تدریس کرد. کفائی بعد از درگذشت برادرش، محمد آقازاده (متوفی ۱۳۱۶ش)، زعامت حوزه علمیه خراسان را برعهده گرفت و پس از رویدادهای شهریور ۱۳۲۰، حوزه علمیه منحل شده مشهد را احیا کرد و تشکیلات و هیئت‌های مذهبی مهمی را در آن‌جا سامان داد. کفائی در دی ۱۳۵۰ (ذیقعده ۱۳۹۱) در همان‌جا درگذشت و در حرم امام رضا علیه‌السلام به خاک سپرده شد. حاشیه‌ای بر مباحث الفاظ کفایة الاصول از آثار اوست. [۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباءالبشر فی‌القرن الرابع عشر، قسم ۱، ص ۴۶۱، مشهد، ۱۴۰۴.
[۹]
محمدعلی جعفر تمیمی، مشهدالامام، ج۲، ص۱۷، او، مدینة‌النجف، نجف ۱۳۷۴/۱۹۵۵.
[۱۰]
محمود فاضل، آیت‌اللّه کفائی خراسانی، ج۱، ص۱۲۸۱ـ۱۲۸۴، وحید، دوره۱۰، ش ۱۱، بهمن ۱۳۵۱.
[۱۱]
عبدالرضا کفائی، بیان و شرحی مختصر از حیات و شخصیت آخوند ملامحمدکاظم خراسانی: ۱۲۵۵-۱۳۲۹ ه ق، ج۱، ص۴۳ـ۴۴، نشریه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، ش ۳۵ و ۳۶، بهار و تابستان ۱۳۷۶ش.
[۱۲]
عبدالرضا کفائی، مصاحبه با حجة‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا کفائی، ج۱، ص۸۹ـ۹۹، ۱۳۸۶شب.
[۱۳]
عبدالحسین کفائی، مرگی در نور: زندگانی آخوند خراسانی، ج۱، ص۴۱۵ـ۴۲۲، تهران ۱۳۵۹ش.
[۱۴]
احمد حسینی اشکوری، تراجم‌الرجال، ج۱، ص۸۸ـ۸۹، قم ۱۴۱۴.
۳ - میرزا حسنآخرین فرزند آخوند خراسانی، میرزا حسن، در ۱۳۲۰ [۱۵]
عبدالحسین کفائی، مرگی در نور: زندگانی آخوند خراسانی، ج۱، ص۴۲۴، تهران ۱۳۵۹ش.
[۱۶]
عبدالرضا کفائی، مصاحبه با حجة‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا کفائی، ج۱، ص۱۵۵، ۱۳۸۶شب.
یا ۱۳۲۱ [۱۷]
محمدعلی جعفر تمیمی، مشهدالامام، ج۲، ص۱۷، او، مدینة‌النجف، نجف ۱۳۷۴/۱۹۵۵.
[۱۸]
محمدعلی حبیب‌آبادی، مکارم‌الآثار، ج۵، ص۱۵۱۴، اصفهان ۱۳۵۵ش.
در نجف به دنیا آمد.علوم دینی را در نجف فرا گرفت. در ۱۳۰۳ یا ۱۳۰۴ش (۱۳۴۳ یا ۱۳۴۴) به ایران سفر کرد و در مشهد ساکن شد. چند دوره نماینده مشهد در مجلس شورای ملی بود و در اواخر عمرش عضو مجلس سنا شد. او در ۱۹ مرداد ۱۳۳۳ در تهران درگذشت و در حرم حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد. [۱۹]
محمدعلی جعفر تمیمی، مشهدالامام، ج۲، ص۱۷، او، مدینة‌النجف، نجف ۱۳۷۴/۱۹۵۵.
[۲۰]
محمدعلی حبیب‌آبادی، مکارم‌الآثار، ج۵، ص۱۵۱۴، اصفهان ۱۳۵۵ش.
[۲۱]
عبدالحسین کفائی، مرگی در نور: زندگانی آخوند خراسانی، ج۱، ص۴۲۴، تهران ۱۳۵۹ش.
۴ - فهرست منابع(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباءالبشر فی‌القرن الرابع عشر، مشهد، ۱۴۰۴. (۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: نقباءالبشر فی‌القرن الرابع عشر، مشهد، چاپ محمد طباطبائی بهبهانی، ۱۳۸۸ش. (۳۴) احمد حسینی اشکوری، تراجم‌الرجال، قم ۱۴۱۴. (۶۸) عبدالحسین کفائی، مرگی در نور: زندگانی آخوند خراسانی، تهران ۱۳۵۹ش. (۶۹) عبدالرضا کفائی، بیان و شرحی مختصر از حیات و شخصیت آخوند ملامحمدکاظم خراسانی: ۱۲۵۵-۱۳۲۹ ه ق، نشریه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، ش ۳۵ و ۳۶، بهار و تابستان ۱۳۷۶ش. (۷۰) عبدالرضا کفائی، شرح و بیانی مختصر و موجز از حیات و شخصیت آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، در حیات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آخوند خراسانی، ۱۳۸۶ش الف. (۷۱) عبدالرضا کفائی، مصاحبه با حجة‌الاسلام والمسلمین عبدالرضا کفائی، ۱۳۸۶شب. (۸۶) محمدحسن نجفی قوچانی، برگی از تاریخ معاصر: حیات‌الاسلام فی احوال آیة‌الملک العلّام، پیرامون شخصیت نقش آخوند ملامحمدکاظم خراسانی در پیشبرد نهضت مشروطیت، چاپ رمضانعلی شاکری، تهران ۱۳۷۸ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خراسانی، آخوند ملامحمدکاظم»، ص۶۹۶۶. |